رویارویی‌های تازه جنگ میان هند و پاکستان، دو قدرت هسته‌ای آسیا، بار دیگر منطقه حساس کشمیر را به کانون بحران تبدیل کرده است. حملات موشکی هند به مناطقی در پاکستان و پاسخ تند اسلام‌آباد، بار دیگر جهان را نگران احتمال وقوع یک جنگ تمام‌عیار کرده‌است. در این گزارش، تحولات اخیر، ریشه‌های تاریخی و پیامدهای احتمالی این تنش‌ها را بررسی می‌کنیم.
آغاز جنگ میان هند و پاکستان
در بررسی جنگ میان هند و پاکستان، خطاست اگر آن را صرفاً به حوادث پس از سال ۱۹۴۷ محدود کنیم. ریشه‌های این مناقشه به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد؛ زمانی‌که کشمیر چهارراه رقابت میان امپراتوری‌های بزرگ بود و به‌عنوان گذرگاهی راهبردی میان جنوب و مرکز آسیا شناخته می‌شد. از دوران مغول، تا سلطه افغان‌ها و سیک‌ها، و سپس استعمار بریتانیا، کشمیر همواره به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و تنوع قومی‌اش منطقه‌ای مناقشه‌برانگیز بوده است.در قرن نوزدهم، با ورود استعمار بریتانیا به شبه‌قاره، کشمیر به یک ایالت شاهزاده‌نشین تحت حکومت یک مهاراجه هندو تبدیل شد، درحالی‌که اکثریت جمعیت آن مسلمان بودند.
این تضاد بنیادین، بذرهای شکاف را کاشت که پس از استقلال هند در سال ۱۹۴۷ به بحران انفجاری تبدیل شد. بریتانیا شبه‌قاره را براساس دین به دو کشور هند و پاکستان تقسیم کرد، اما وضعیت کشمیر مبهم ماند: حاکم هندو خواستار الحاق به هند بود، اما مردم مسلمان آن تمایل به پیوستن به پاکستان داشتند.
از همین‌رو، نخستین جنگ میان هند و پاکستان آغاز شد و پس از آن نیز جنگ‌ها و تنش‌های مرزی ادامه یافت. اما حقیقت عمیق‌تر آن است که این جنگ نه‌تنها محصول تقسیمات معاصر، بلکه بازتابی از یک بحران تمدنی دیرینه است که پیوسته خود را در قالب هویت‌های ملی، تفاوت‌های مذهبی و رقابت‌های ژئوپولیتیک بازتولید می‌کند.برای بیش از دو قرن، کشمیر منطقه‌ای بحرانی باقی مانده است؛ جایی که محلی و منطقه‌ای، مذهبی و سیاسی، گذشته و حال به هم گره خورده‌اند. به همین دلیل، هر تنش تازه نه آغاز یک بحران جدید، بلکه تکرار زخمی تاریخی است که هرگز درمان نشده و با گذر نسل‌ها، ژرف‌تر و خطرناک‌تر شده است.
از حمله به گردشگران تا موشک‌هاي فرامرزی
در ابتدای مه ۲۰۲۵، و به‌ویژه در دوم ماه، گروهی از گردشگران در منطقه جامو و کشمیر هدف حمله مسلحانه‌ای قرار گرفتند که منجر به کشته شدن ۲۶ نفر و زخمی شدن ۱۷ نفر دیگر شد. این عملیات که به گروه‌های مسلحی نسبت داده می‌شود که به نظر می‌رسد از خاک پاکستان فعالیت می‌کنند، موجی از خشم گسترده در هند به راه انداخت.در پاسخ، هند در تاریخ ۶ مه (۱۷ اردیبهشت) عملیات نظامی ناگهانی‌ای تحت نام «سندور» انجام داد که شامل حملات موشکی به ۹ سایت در داخل خاک پاکستان بود، از جمله مظفرآباد، پایتخت کشمیر پاکستان. دهلی نو اعلام کرد که این سایت‌ها “زیرساخت‌های تروریستی” بوده‌اند که در حال برنامه‌ریزی برای حملات علیه هند هستند.
این تشدید تنش‌ها بار دیگر نشان داد که جنگ میان هند و پاکستان همچنان ادامه دارد، و هیچ‌گونه راه‌حل قطعی برای این مناقشه طولانی‌مدت پیدا نشده است. در واقع، این تنش‌ها به وضوح نشان می‌دهند که جنگ میان هند و پاکستان تنها یک بحران مقطعی نیست، بلکه بخشی از یک درگیری تاریخی و مداوم است که قرن‌ها ادامه داشته است.
اقتصاد و آب: جبهه‌های جدید برای مناقشه
علاوه بر سلاح و سیاست، جبهه‌های دیگری نیز برای مناقشه ظهور کرده است. یکی از خطرناک‌ترین آنها موضوع آب است. هند که به‌عنوان کشور منبع رود سند و شاخه‌های آن شناخته می‌شود، اخیراً تهدید کرده است که توافق تقسیم آب که در سال ۱۹۶۰ امضا شده است را معلق کند، توافقی که جریان آب به خاک پاکستان را تضمین می‌کند.تعلیق این توافق به معنای تهدید امنیت غذایی پاکستان است، به‌ویژه اینکه ۹۰ درصد از کشاورزی در پاکستان به آب این رودها وابسته است.
اسلام‌آباد این اقدام را «جنگ آب» توصیف کرده است که ممکن است حتی خطرناک‌تر از نبردهای مسلحانه باشد، زیرا زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.این تحولات نشان می‌دهد که جنگ میان هند و پاکستان تنها به میدان‌های نبرد محدود نمی‌شود و ابعاد جدیدی از رقابت، مانند بحران‌های منابع طبیعی، به شدت در حال رشد است. در این میان، جنگ میان هند و پاکستان می‌تواند در قالب‌های مختلف و حتی از طریق منابع آب، برای آینده منطقه تهدیدی جدی ایجاد کند.
نبرد بی‌پایان… یا فرصتی آخر برای صلح؟
منشأ درگیری میان هند و پاکستان در واقع آیینه‌ای است از تقسیمات قدیمی که با ابزارهای جدید احیا می‌شود. از خطوط تقسیم گرفته تا زرادخانه‌های هسته‌ای، از مرزهای جغرافیایی تا ائتلاف‌های بین‌المللی، کشمیر همچنان نقطه‌ای است که همه این عوامل در آن تلاقی می‌کنند.با وجود هیاهوی جنگ، صلح همچنان ممکن است .
اما با شرایط واقعی و اراده سیاسی‌ای که فراتر از محاسبات ملی‌گرایانه محدود باشد. مگر اینکه این امر محقق شود، جنگ میان هند و پاکستان به اشکال مختلف ادامه خواهد داشت و همیشه به جهان یادآوری خواهد کرد که تاریخ اگر حل نشود، خود را دوباره تکرار می‌کند… به شکلی خطرناک‌تر.