تهدیدهای امنیتی طالبان در چهار سال گذشته، بیش از هر عامل دیگری بر معادلات منطقه‌ای سایه انداخته است. چهار سال پس از بازگشت این گروه به قدرت، افغانستان همچنان درگیر بحران‌های عمیق اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. این شرایط نه‌تنها مردم افغانستان را در تنگنا قرار داده بلکه برای کشورهای همسایه از جمله ایران پیامدهای پرهزینه‌ای داشته است. از موج مهاجرت گسترده گرفته تا کاهش فرصت‌های اقتصادی و تنش‌های مرزی، سیاست‌های طالبان به چالشی دائمی برای ایران تبدیل شده است.
تهدیدهای امنیتی طالبان
تهدیدهای امنیتی طالبان در چهار سال گذشته به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های ایران و سایر همسایگان افغانستان تبدیل شده است. حضور گسترده گروه‌های افراطی در مناطق مرزی، قاچاق اسلحه و مواد مخدر، و درگیری‌های پراکنده میان نیروهای طالبان و مرزبانان ایرانی، همگی نشانه‌هایی از افزایش سطح ناامنی در منطقه هستند. کارشناسان امنیتی هشدار می‌دهند که سیاست‌های طالبان نه‌تنها نتوانسته ثبات را به افغانستان بازگرداند، بلکه بستری برای گسترش شبکه‌های افراطی‌گری و قاچاق بین‌المللی ایجاد کرده است.
از سوی دیگر، تهدیدهای امنیتی طالبان تأثیر مستقیم بر روابط ایران و افغانستان گذاشته است. بسته شدن مقطعی مرزها، محدودیت‌های تجاری، و نگرانی‌های مربوط به نفوذ گروه‌های تندرو، هزینه‌های سنگینی بر ایران تحمیل کرده است. در حالی که طالبان ادعا می‌کند امنیت داخلی را برقرار کرده، اما واقعیت این است که بی‌ثباتی در مرزهای شرقی ایران روزبه‌روز افزایش می‌یابد و آینده همکاری‌های دو کشور را مبهم‌تر می‌سازد.
رکود اقتصادی و فقر گسترده
افغانستان در چهار سال گذشته شاهد رکود اقتصادی کم‌سابقه‌ای بوده است. با قطع کمک‌های بین‌المللی، محدودیت‌های بانکی و تحریم‌های غیرمستقیم، چرخه تولید و تجارت در این کشور تقریباً متوقف شده است. نرخ بیکاری به‌شدت افزایش یافته و میلیون‌ها خانواده افغان دیگر توان تأمین نیازهای اولیه زندگی مانند خوراک، بهداشت و آموزش را ندارند. سازمان‌های بین‌المللی بارها هشدار داده‌اند که افغانستان در آستانه یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های انسانی قرار دارد و بیش از نود درصد جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
نبود سرمایه‌گذاری و کاهش شدید فرصت‌های شغلی موجب شده بسیاری از جوانان یا به مشاغل غیررسمی و پرخطر روی بیاورند یا ناچار به مهاجرت شوند. در چنین شرایطی، خانواده‌ها برای بقا مجبور به فروش دارایی‌های اندک خود یا حتی کار کودکان شده‌اند. استمرار رکود اقتصادی و فقر گسترده نه‌تنها آینده افغانستان را تیره‌تر کرده بلکه فشار مضاعفی بر کشورهای همسایه از جمله ایران وارد آورده است، چرا که موج مهاجرت و نیاز به کمک‌های انسانی همچنان رو به افزایش است.
موج مهاجرت و بار سنگین بر ایران
موج گسترده مهاجرت افغان‌ها به ایران در چهار سال گذشته، یکی از جدی‌ترین پیامدهای حکومت طالبان بوده است. شرایط نابسامان اقتصادی و نبود فرصت‌های شغلی باعث شده میلیون‌ها افغان به امید یافتن زندگی بهتر راهی ایران شوند. این روند فشار شدیدی بر زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی ایران وارد کرده است؛ از ازدحام در بازار کار گرفته تا افزایش هزینه‌های آموزش و بهداشت. علاوه بر این، بسیاری از کارشناسان هشدار می‌دهند که در دل این موج مهاجرت، تهدیدهای امنیتی طالبان نیز می‌تواند پنهان باشد، چرا که امکان نفوذ گروه‌های افراطی در میان جمعیت مهاجران وجود دارد.
از سوی دیگر، مدیریت این جمعیت عظیم مهاجر برای ایران با چالش‌های فراوانی همراه است. افزایش بیکاری در میان کارگران ایرانی، محدودیت منابع، و نارضایتی‌های اجتماعی بخشی از پیامدهای حضور میلیونی افغان‌هاست. هم‌زمان، نگرانی‌های امنیتی نیز رو به افزایش است؛ زیرا ایران ناچار است مرزهای طولانی خود با افغانستان را در برابر قاچاق، تردد غیرقانونی و فعالیت گروه‌های تندرو کنترل کند. در این میان، تهدیدهای امنیتی طالبان همچنان به عنوان عاملی جدی، سیاست‌های مهاجرتی و امنیتی ایران را تحت تأثیر قرار داده و هزینه‌های سنگینی بر دوش کشور گذاشته است.
جمع‌بندی
چهار سال پس از بازگشت طالبان، افغانستان همچنان در بن‌بست قرار دارد. ناکامی طالبان در مدیریت کشور، اقتصاد فروپاشیده، مهاجرت گسترده و تهدیدهای امنیتی، همه و همه افغانستان را به منبعی دائمی از بحران برای همسایگان تبدیل کرده است. ایران به عنوان کشوری که طولانی‌ترین مرز مشترک را با افغانستان دارد، بیش از همه در معرض این تهدیدهاست و آینده روابط دو کشور بیش از هر زمان دیگری به تصمیمات طالبان گره خورده است.