شرکت‌های هواپیمایی ایران در سال‌های اخیر با پدیده‌ای عجیب روبه‌رو شده‌اند؛ تاسیس پی‌درپی خطوط هوایی تازه بدون در اختیار داشتن ناوگان کافی و مدرن. این روند در حالی ادامه دارد که بخش بزرگی از ناوگان موجود فرسوده است و شمار هواپیماهای فعال بسیار کمتر از استانداردهای جهانی است. گسترش کمی ایرلاین‌ها در برابر ضعف کیفی زیرساخت‌ها و خدمات، پرسش‌های جدی درباره اهداف و منافع پشت پرده‌ی این تاسیس‌ها برانگیخته است.
شرکت‌های هواپیمایی ایران
شرکت‌های هواپیمایی ایران در سال‌های اخیر با روندی بی‌سابقه از تاسیس خطوط هوایی تازه مواجه شده‌اند؛ روندی که در نگاه نخست نشانه‌ای از توسعه صنعت هوایی به نظر می‌رسد اما در واقع بیشتر بر پایه رانت، بهره‌برداری از یارانه‌های سوخت و دریافت تسهیلات بانکی ارزان استوار است. بسیاری از این شرکت‌ها با وجود برخورداری از مجوز رسمی، ناوگان محدودی در اختیار دارند و بعضا تنها یک یا دو فروند هواپیمای فرسوده را به کار می‌گیرند. این مسئله باعث شده است کیفیت خدمات پروازی، امنیت پروازها و اعتماد عمومی به شدت آسیب ببیند.
از سوی دیگر، کارشناسان معتقدند افزایش بی‌رویه تعداد شرکت‌های هواپیمایی ایران نه‌تنها مشکلی از بحران حمل‌ونقل هوایی کشور حل نکرده، بلکه منابع مالی و یارانه‌های کلان دولتی را به جای سرمایه‌گذاری در نوسازی ناوگان، به سمت گروه‌های خاص و غیرکارآمد سوق داده است. نتیجه آنکه امروز ایران به جای تقویت چند ایرلاین بزرگ و کارآمد، با انبوهی از خطوط کوچک، پراکنده و غیررقابتی روبه‌رو است که آینده صنعت هوایی کشور را در معرض خطر قرار داده‌اند.
تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت
تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت یکی از محرک‌های اصلی در روند تاسیس و گسترش شرکت‌های هواپیمایی ایران به شمار می‌رود. در شرایطی که نرخ تورم در کشور بالای ۴۰ درصد است، دریافت وام‌های بانکی با سودهای ۱۲ تا ۲۵ درصدی می‌تواند در عمل یک امتیاز ویژه و سودآور برای سرمایه‌گذاران محسوب شود. بسیاری از موسسان ایرلاین‌ها با اتکا به این وام‌ها، نه تنها هزینه‌های اولیه تاسیس شرکت خود را تامین می‌کنند، بلکه از اختلاف ارزش پول در گذر زمان نیز بهره‌مند می‌شوند. این وضعیت باعث شده است که حتی افرادی بدون تجربه در صنعت هوایی نیز به فکر ورود به این بازار بیفتند.
دولت و نهادهای بانکی نیز در سال‌های گذشته بارها وام‌های کلان با نرخ سود تک‌رقمی یا حتی بدون بهره را در اختیار ایرلاین‌ها قرار داده‌اند، به‌ویژه در قالب تسهیلات ارزی برای خرید یا اجاره هواپیما. همین تسهیلات، انگیزه‌ای مضاعف برای شکل‌گیری ایرلاین‌های متعدد و کوچک در کشور ایجاد کرده است. نتیجه این روند آن است که شمار زیادی از شرکت‌های هواپیمایی ایران بدون برخورداری از ناوگان کافی یا خدمات استاندارد، تنها به امید بهره‌برداری از این منابع بانکی و رانتی وارد عرصه شده‌اند؛ امری که در نهایت نه به توسعه پایدار صنعت هوایی، بلکه به افزایش فساد، اتلاف منابع و ایجاد شرکت‌های غیرکارآمد منجر می‌شود.