تورکمَن‌های ایران (به ترکمنی: ایران تۆرکمن‌لِری، Eýran Türkmenleri) گروهی از ترکمن‌ها هستند که عمدتاً در کناره‌های شرقی دریای خزر شامل بخش‌های شمالی و شرقی استان گلستان و در بخش‌هایی ازخراسان سکونت دارند.ترکمن ها اجتماعی از قبایل باستانی غز هستند، شامل:سالور،قایی،دودورغا،بیگدلی،بایات و …[۶][۷] آنان به زبان ترکمنی صحبت می‌کنند، این قوم مسلمان و پیرو مذهب حنفی هستند. اتنولوگ جمعیت ترکمن‌های ایران در سال 2024 را یک میلیون نفر تخمین زده‌است.
هویت فرهنگی ترکمن‌ها
ترکمن‌ها هویت فرهنگی خاصی دارند که شامل زبان، آداب و رسوم، و هنرهای سنتی است. زبان ترکمنی جزء زبان‌های ترک‌زبان است و به عنوان زبان مادری ترکمن‌ها شناخته می‌شود. با این حال، تحت فشار زبان فارسی و سیاست‌های فرهنگی، این زبان در خطر انقراض قرار دارد. فرهنگ ترکمنی شامل موسیقی، رقص، و هنرهای دستی است که به‌ویژه در جشن‌ها و مراسم مذهبی تجلی می‌یابد.
تبعیض سیاسی
اقلیت ترکمن در عرصه‌های سیاسی نیز با تبعیض روبرو است. آن‌ها از حقوق کامل خود در مشارکت سیاسی محروم‌اند و نمایندگی کافی در نهادهای دولتی و مجلس ندارند. این عدم نمایندگی باعث می‌شود که صدای آن‌ها در فرآیندهای تصمیم‌گیری شنیده نشود و مشکلاتشان حل نشود. علاوه بر این، سیاست‌های دولت غالباً به نفع گروه‌های غالب و به ضرر اقلیت‌ها طراحی می‌شود.
چالش‌های آینده
با وجود چالش‌های بزرگ، تلاش‌های فزاینده‌ای از سوی سازمان‌های غیردولتی و جامعه مدنی برای ارتقاء حقوق ترکمن‌ها در حال انجام است. این سازمان‌ها به دنبال ایجاد آگاهی و حساسیت در مورد مشکلات ترکمن‌ها هستند و سعی دارند صدای این اقلیت را در سطوح مختلف به گوش دیگران برسانند. همچنین، آموزش و پرورش نسل جوان ترکمن و ارتقاء سطح تحصیلات آن‌ها می‌تواند به حفظ هویت فرهنگی و بهبود وضعیت اجتماعی آن‌ها کمک کند.
حاشیه نشینی اقتصادی و اجتماعی
ترکمن‌ها با مشکلات اقتصادی فراوانی مواجه هستند. نرخ بیکاری در میان این اقلیت بالاست و بسیاری از آن‌ها به مشاغل غیررسمی و کم‌درآمد مشغولند. دسترسی به آموزش با کیفیت و خدمات بهداشتی نیز برای آن‌ها چالش‌برانگیز است. بسیاری از کودکان ترکمن به دلیل فقر و کمبود امکانات، از تحصیل بازمی‌مانند. پروژه‌های توسعه‌ای معمولاً نیازهای این جامعه را نادیده می‌گیرد و این امر منجر به افزایش شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی می‌شود.
خلاصه
رنج‌های اقلیت ترکمن در ایران موضوعی پیچیده و چندوجهی است که نیازمند توجه و اقدامات جدی است. برای ایجاد تغییرات مثبت در زندگی این جامعه، ضروری است که همه ذینفعان، از جمله دولت، جامعه مدنی و رسانه‌ها، به همکاری و همفکری بپردازند. درک و احترام به هویت فرهنگی و حقوق این اقلیت، کلید تحقق عدالت و برابری در جامعه ایران است.