رئیس سازمان زمینشناسی ایران، اسکندر صیدایی ، در مصاحبهای با خبرگزاری کار ایران (ایلنا) تأیید کرد که اکثر مناطق ایران، به استثنای برخی استانهای هممرز با دریای خزر، مانند استان گیلان، با نرخهای متفاوتی دچار فرونشست زمین میشوند.
صیدایی اظهار داشت که علت اصلی این پدیده «خشکسالیهای مکرر و استخراج بیش از حد آبهای زیرزمینی» است.
فرونشست زمین در ایران
معاون رئیس سازمان برنامه و بودجه ایران نیز به نوبه خود تأکید کرد که مهمترین و فوریترین توصیه، توقف استخراج آب از مناطق آسیبدیده است» و توضیح داد که در مناطقی که منابع و جریان آب دارند، مانند حوضهها و دشتها، توصیه میشود جریان آب حفظ و احیا شود.
این مقام مسئول افزود که مقامات محدودیتهایی و حتی ممنوعیت استخراج آب را در برخی از شهرها و مناطق آسیبدیده اعمال خواهند کرد، نرخ فرونشست زمین در برخی مناطق از ۴۰ سانتیمتر فراتر رفته است.
ایران از نظر کمبود آبهای زیرزمینی در جهان
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران پیش از این اعلام کرده بود که نرخ فرونشست زمین در ايران میتواند به طور ناگهانی یا تدریجی رخ دهد، در حالی که آمارهای جهانی نشان میدهد که تنها ۵٪ از مناطق شناخته شده، فرونشست بیش از ۱۰ سانتیمتر را تجربه میکنند.
علی بیتاللهی در مصاحبهای با خبرگزاری ایرنا توضیح داد که ایران در سالهای اخیر فراتر از ظرفیت طبیعی منابع خود، آبهای زیرزمینی را مصرف کرده و از این نظر از بسیاری از کشورها پیشی گرفته است.
وی خاطرنشان کرد که ایران از نظر کمبود آبهای زیرزمینی در جهان، پس از چین و ایالات متحده، رتبه سوم را دارد و از نظر مساحت تحت تأثیر فرونشست زمین، پس از چین و اندونزی قرار دارد. با این حال، از نظر شدت و سرعت فرونشست در مناطق مختلف، در صدر فهرست کشورها قرار دارد.
بیتاللهی تأیید کرد که بالاترین نرخ فرونشست زمین در منطقه بهرامن استان رفسنجان سالانه به ۴۰ سانتیمتر میرسد.
پس از آن، استان البرز جنوبی با ۳۵ سانتیمتر، جنوب غربی تهران با تقریباً ۳۰ سانتیمتر و استانهای قم، گیلان و خراسان رضوی با نرخهای بین ۲۰ تا ۲۲ سانتیمتر در سال قرار دارند
تأثیر بر زیرساختها و تأسیسات
این مشاور توضیح داد که فرونشست زمین میتواند گاهی به سرعت و ناگهانی و گاهی به تدریج رخ دهد، اما بر همه سازههای روی زمین از جمله بناهای تاریخی، خطوط لوله سوخت، انرژی، آب و فاضلاب، جادهها، راهآهن و فرودگاهها تأثیر میگذارد.
بیتاللهی، که همچنین به عنوان رئیس اداره مدیریت ریسک در مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی فعالیت میکند، نسبت به فرونشست زمین در منطقه ۱۸ تهران هشدار داد و خاطرنشان کرد که در منطقه جنوب پارک قائم و پارک بانوان نرگس، پیش از وقوع هرگونه حادثه، نسبت به خطر فرونشست زمین هشدار داده شده بود.
“او تأکید کرد که فرونشست زمین در این منطقه، ناشی از استخراج آب برای تأمین آب آشامیدنی تهران، در دو سال گذشته سه برابر شده است.
او خاطرنشان کرد که این فرونشست تدریجی است، اما شاهد فرونشستهای ناگهانی نیز بوده است، مانند آنچه پنجشنبه شب گذشته رخ داد.
او توضیح داد که نرخ فرونشست در این منطقه سالانه بیش از 22 سانتیمتر است و به وجود گودالهای بزرگ و روباز در منطقه، برخی گودالها به اندازه یک زمین فوتبال و با عمق تقریبی ۴۰ متر هستند، ناشی از عملیات استخراج شن و ماسه اشاره کرد.
او همچنین به خط آهن تهران-تبریز که از این منطقه عبور میکند اشاره کرد و از شرکت بهرهبردار خواست تا تغییرات زمین را رصد و پیگیری کند تا ایمنی خط را تضمین کند.
علل فرونشست زمین در ایران
فرونشست زمین به عنوان کاهش ناگهانی یا تدریجی سطح زمین تعریف میشود. این پدیده در نتیجه استخراج بیش از حد از چاهها و آبهای زیرزمینی، استخراج کنترل نشده نفت و گاز، استخراج معدن در مناطقی که قادر به تحمل چنین فعالیتی نیستند و مدیریت ضعیف منابع آب باران و آبهای سطحی رخ میدهد.
بر اساس ارزیابی کارشناسان، ۱۸.۵ میلیون هکتار از اراضی ایران، معادل ۱۱٪ از مساحت کشور، دچار فرونشست زمین است و حدود ۳۹ میلیون نفر، یعنی حدود ۴۹٪ از جمعیت ایران، در این مناطق زندگی میکنند.