سه سال پس از مرگ مهسا امینی ۲۲ ساله که به دلیل نداشتن روسری توسط پلیس امنیت اخلاقی دستگیر شد، تعداد فزایندهای از زنان در ایران قوانین سختگیرانه اخلاقی را زیر پا میگذارند و بدون روسری در ملأ عام ظاهر میشوند.
یک زن ایرانی، در مصاحبهای با رادیو بینالمللی فرانسه، توضیح داد که چرا برداشتن روسری خود را عملی مقاومتآمیز میداند.
مقاومت روزانه زنان ایران وحجاب اجبارى
این زن که خواست نامش فاش نشود، گفت: “وقتی به عکسهای قدیمی خودم که روسری به سر دارم نگاه میکنم، احساس عجیبی دارم. دیگر خودم را نمیشناسم”.
امروزه، این زن بیشتر زندگی روزمره خود را بدون روسری میگذراند، او در خیابان راه میرود و بدون حجاب به کافهها میرود، اما هنوز هم هنگام مراجعه به ادارات دولتی موظف است موهای خود را بپوشاند، جایی که زنان از ورود به آنجا منع میشوند، مگر اینکه به قوانین پوشش مذهبی تحمیلی پایبند باشند.
او تنها نیست. از زمان مرگ مهسا امینی در بازداشت پلیس و اعتراضاتی که سراسر ایران را فرا گرفت و به سایر نقاط جهان گسترش یافت، تعداد فزایندهای از زنان جرات کردهاند که قوانین را به چالش بکشند.
او میافزاید: “در ابتدا، بیشتر کسانی که جرات انجام این کار را داشتند، زنان جوان بودند. امروز، دیگر فقط زنان جوان نیستند؛ بلکه زنان بیشتری را در سنین مختلف شامل میشود”.
آزادیهای ناپایدار و شکننده
پوشیدن حجاب در ایران همچنان طبق قانون اجباری است، همانطور که از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ بوده است، گزارشها نشان میدهد که برخی از واحدهای پلیس پس از اعتراضات، قانون را با شدت کمتری اجرا میکنند، اما ناظران تأکید میکنند که میزان اجرای آن از شهری به شهر دیگر متفاوت است.
سال گذشته، مجلس ایران قانونی را تصویب کرد، که حدود هشت ماه پس از مرگ مهسا امینی تهیه شده بود، که نظارت را افزایش داده و مجازاتهای شدیدتری را برای زنان و دخترانی که از پوشاندن کامل مو، بازوها یا ساق پای خود امتناع میکنند، اعمال میکند.
با این حال، دولت اجرای این قانون را که قرار بود در دسامبر ۲۰۲۴ به اجرا درآید، به تعویق انداخت و خواستار بررسی آن شد. این قانون همچنان در حالت تعلیق است.
مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران که در ژوئیه گذشته انتخاب شد، علناً در مورد اجرای حجاب اجباری ابراز تردید کرده و در مصاحبهای با” ان بي سي نيوز” اظهار داشت: “مردم حق انتخاب دارند.”
این موضع با موضع نمایندگان تندرو مجلس که اوایل این ماه نامهای به رئیس قوه قضائیه ارسال کردند و از “سهلانگاری” در اجرای قانون پوشش شکایت کردند، در تضاد است.
معترضان محافظهکار همچنین تظاهرات مکرری را با درخواست مجازاتهای شدیدتر، از جمله تحصن در مقابل مجلس که تقریباً شش هفته به طول انجامید، برگزار کردهاند.
در قلب این تناقض، زنانی هستند که محدودیتهای قانون را آزمایش میکنند، انتخابی که همچنان آنها را در معرض خطرات جدی قرار میدهد.
یکی از زنان به رادیو بینالمللی فرانسه گفت: “من احساس امنیت نمیکنم و فکر نمیکنم هیچ زنی بدون حجاب احساس امنیت کند، زیرا در حال حاضر هیچ قانون مشخصی برای تکیه بر آن وجود ندارد.”
پوشش زنان در ایران، نزدیک به پنج دهه پس از استقرار رژیم مذهبی، همچنان مسئلهای بسیار حساس است.
آزاده کیان، استاد جامعهشناسی و مدیر مرکز مطالعات جنسیت و فمینیستی در دانشگاه شهر پاریس، میگوید: “حجاب چیزی بیش از یک تکه پارچه است. این یک ایدئولوژی است که از ابتدای جمهوری اسلامی به زنان تحمیل شده است”.
او اضافه میکند که علی خامنهای، رهبر ايران، و بقیه نهادهای محافظهکار تندرو میخواهند حجاب “به هر قیمتی” رعایت شود.
با این حال، او اشاره میکند که افکار عمومی در حال تغییر قابل توجهی است و میگوید: “نظرسنجیهای انجام شده توسط خود دولت نشان میدهد که ۸۰ درصد از زنان ایرانی از آزادی انتخاب حمایت میکنند”.
اگرچه دولت پزشکیان لیبرال تلقی نمیشود در ماههای اخیر اعدامها را تشدید کرده است، از جمله در موارد تخلفات اخلاقی و مذهبی اما شرایط ممکن است آن را مجبور به اتخاذ رویکردی عملگرایانهتر کند.
اعمال اجباری حجاب تنها
کیان توضیح میدهد: “دولت به خوبی میداند که اعمال اجباری حجاب تنها منجر به تنش بیشتر در جامعه خواهد شد، آن هم در زمانی که مردم به دلیل بحران اقتصادی بیسابقهای علیه رژیم شورش کردهاند.”
او معتقد است که با شروع تأثیر تحریمهای بینالمللی که در ماه سپتامبر پس از تعلیق بازرسیها از تأسیسات هستهای ایران دوباره اعمال شدند، اوضاع احتمالاً بیثباتتر خواهد شد.
در حالی که افزایش سرکوب در مورد پوشش بدون شک انتقادات بیشتری را از سوی کشورهای غربی به دنبال خواهد داشت، زنی که با رادیو بینالمللی فرانسه صحبت کرد میگوید این سناریو هرگز نمیتواند رد شود.
او نتیجه میگیرد: “همیشه، واکنش منفی در جمهوری اسلامی وجود دارد و همیشه ترسناک است. ما نمیدانیم چه زمانی یا چگونه اتفاق میافتد، اما وقتی که به نفع آنها باشد، اتفاق میافتد”.
تا آن زمان، او با وجود خطرات، همچنان بدون حجاب بیرون میرود، او میگوید: “این یک مقاومت روزانه است. ما در حال مبارزهای روزانه هستیم”.