در سال‌های اخیر، اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران به‌عنوان ابزاری برای دسترسی به اینترنت بدون سانسور در ایران مطرح شده است. با وجود محدودیت‌های شدید و هزینه‌های بالا، استفاده از این فناوری در میان اقشار مختلف جامعه افزایش یافته است.
ظهور استارلینک در ایران
در شهریور ۱۴۰۱، با کشته شدن مهسا امینی در بازداشتگاه پلیس اخلاق، موجی از اعتراضات سراسری ایران را فرا گرفت. حکومت برای مهار این اعتراضات، استارلینک در ایران دسترسی به اینترنت را به‌طور گسترده قطع کرد؛ اقدامی که نه‌تنها زندگی روزمره میلیون‌ها ایرانی را مختل کرد، بلکه ارتباط میان معترضان و رسانه‌های خارج از کشور را نیز دشوار ساخت.
چند روز پس از آغاز سرکوب دیجیتال، ایلان ماسک در پاسخ به توییت‌هایی از فعالان حقوق بشر اعلام کرد که آماده است اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را برای مردم ایران فعال کند. این موضوع خیلی زود به تیتر رسانه‌های بین‌المللی تبدیل شد.در تاریخ ۲ مهر ۱۴۰۱، وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوز معافیت‌هایی برای صادرات فناوری‌های ارتباطی به ایران صادر کرد و سه روز بعد، استارلینک در ایران به‌طور رسمی در فهرست کشورهایی قرار گرفت که سیگنال آن در آن‌ها فعال است.
با وجود تحریم‌ها و نبود امکان واردات رسمی، اولین ترمینال‌های استارلینک از طریق شبکه‌ای از فعالان ایرانی خارج‌نشین و با حمایت مالی سازمان‌های غیردولتی به داخل ایران قاچاق شد. بنا به گزارش‌ها، برخی از این دستگاه‌ها در مناطق مرزی، مانند کردستان و سیستان‌و‌بلوچستان، برای فعالان مدنی مورد استفاده قرار گرفتند.
چالش‌های اقتصادی و قانونی
گرانی سرسام‌آور تجهیزات در بازار سیاهیکی از بزرگ‌ترین موانع برای استفاده عمومی از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران، هزینه‌ی بالای ترمینال‌ها و خدمات ماهیانه آن است. از آنجا که ورود این تجهیزات به ایران ممنوع است و واردات رسمی وجود ندارد، بازار سیاه تنها مسیر موجود برای تهیه آن‌هاست. در سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳، قیمت یک ترمینال استارلینک در بازار سیاه ایران بین ۷۰۰ تا ۲٬۰۰۰ دلار نوسان داشته است؛ رقمی که چند برابر میانگین درآمد ماهیانه‌ی یک خانوار ایرانی است (حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ دلار).
در کنار قیمت اولیه دستگاه، کاربران باید ماهیانه ۷۰ دلار بابت اشتراک اینترنت و ۲۰۰ دلار هزینه فعال‌سازی اولیه بپردازند. در شرایطی که اقتصاد ایران با تورم، کاهش ارزش ریال و تحریم‌های بین‌المللی دست‌وپنجه نرم می‌کند، چنین هزینه‌هایی برای اکثریت مردم، به‌ویژه اقشار کم‌درآمد و روستایی، غیرقابل‌تحمل است.
در عمل، استفاده از استارلینک به یک امکان انحصاری برای اقشار مرفه، فعالان دیجیتال، شبکه‌های مدنی، و نخبگان دانشگاهی تبدیل شده است. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند که ترمینال‌های استارلینک در ایران توسط گروه‌های خاص، از جمله فعالان حقوق بشر، خبرنگاران مستقل، و انجمن‌های دانشگاهی در شهرهای بزرگ استفاده می‌شود، که آن‌ها نیز از طریق شبکه‌های حمایت بین‌المللی به این دستگاه‌ها دست یافته‌اند.
پاسخ حکومت و تلاش برای مهار (۱۴۰۲ تا ۱۴۰۳)
مقامات ايران چندین بار از نهادهای بین‌المللی مانند اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) خواستند که جلوی پخش سیگنال استارلینک در ایران را بگیرند، اما این درخواست‌ها تا امروز بی‌پاسخ مانده‌اند. هم‌زمان، تلاش‌هایی برای شناسایی و توقیف تجهیزات صورت گرفت، ولی به دلیل اندازه کوچک ترمینال‌ها و جابجایی آسان، یافتن آن‌ها دشوار بود.
در داخل کشور، نهادهای امنیتی به‌ویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی عملیات‌هایی را برای شناسایی کاربران و تجهیزات استارلینک در ایران آغاز کردند. برخی مناطق مرزی مانند کردستان و سیستان و بلوچستان هدف بازرسی‌ها و نظارت‌های شدید قرار گرفتند. گزارش‌هایی از ضبط چند دستگاه و بازداشت فعالان مدنی مظنون به استفاده از استارلینک منتشر شده است. با این حال، اندازه کوچک تجهیزات و قابلیت مخفی‌سازی آن‌ها (که حتی در یک کوله‌پشتی جا می‌گیرند) شناسایی را برای نهادهای امنیتی دشوار کرده است.
مطالعه بیشترز: احکام قضائی نویسندگان خوزستانی: آیا آزادی بیان در خطر است
از افق بسته، راهی ناپیدا
استارلینک در ایران به‌عنوان ابزاری برای دسترسی به اینترنت آزاد در ایران مطرح شده است. با وجود چالش‌های اقتصادی و قانونی، استفاده از این فناوری در حال افزایش است و ممکن است در آینده نقش مهمی در تحولات دیجیتال کشور ایفا کند.