بازار کتاب ایران در حالی به مسیر رشد خود ادامه می‌دهد که بسیاری از بخش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور تحت تأثیر بحران‌های جنگی، تورم و ناامنی دچار رکود شده‌اند. برخلاف پیش‌بینی‌ها، استقبال بی‌سابقه مردم از خرید کتاب به‌ویژه در بسترهای آنلاین، نشان‌دهنده اهمیت روزافزون فرهنگ در زیست جمعی ایرانیان است. این روند، نه‌تنها پدیده‌ای اقتصادی بلکه نشانه‌ای از پویایی فرهنگی جامعه در برابر بحران‌ها به‌شمار می‌رود.
بازار کتاب ایران در برابر بحران‌ها
بازار کتاب ایران در حالی به مسیر رشد خود ادامه می‌دهد که بسیاری از بخش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور تحت تأثیر بحران‌های جنگی، تورم و ناامنی دچار رکود شده‌اند. برخلاف پیش‌بینی‌ها، استقبال بی‌سابقه مردم از خرید کتاب به‌ویژه در بسترهای آنلاین، نشان‌دهنده اهمیت روزافزون فرهنگ در زیست جمعی ایرانیان است. این روند، نه‌تنها پدیده‌ای اقتصادی بلکه نشانه‌ای از پویایی فرهنگی جامعه در برابر بحران‌ها به‌شمار می‌رود.
از سوی دیگر، بازار کتاب ایران تنها از طریق پایداری در فروش نیست که در برابر بحران‌ها ایستادگی کرده، بلکه این بازار با تکیه بر نوآوری در فروش دیجیتال، افزایش نقش نمایشگاه‌های مجازی، و جذب یارانه‌های دولتی، توانسته مدلی پایدار از توزیع فرهنگ ارائه دهد. در حالی که بسیاری از خانواده‌ها با کاهش قدرت خرید مواجه‌اند، یارانه‌های هدفمند توانسته‌اند این فاصله را تا حدی پوشش دهند و امکان خرید کتاب را همچنان فراهم کنند. حضور پررنگ کاربران در سامانه‌های آنلاین خرید کتاب در سال ۱۴۰۴، شاهدی روشن بر این واقعیت است که فرهنگ، حتی در دوران بحران، نه‌تنها زنده می‌ماند، بلکه می‌تواند بازسازی شود و رشد یابد.
کتاب؛ سنگر آرامش در روزهای ناآرام
در روزهایی که اخبار ناامیدی، جنگ، تورم و فشارهای روانی بر زندگی روزمره مردم سایه انداخته‌اند، کتاب تبدیل به پناهگاهی برای ذهن‌های خسته و نگران شده است. مطالعه کتاب برای بسیاری از شهروندان، راهی برای فرار موقت از واقعیت، بازیابی آرامش درونی و ایجاد درک عمیق‌تری از وضعیت پیرامونی شده است. در همین راستا، بازار کتاب ایران توانسته نه‌تنها از کاهش استقبال عمومی جلوگیری کند، بلکه با تکیه بر بسترهای دیجیتال و حمایت‌های دولتی، حضور پررنگ‌تری در زندگی مردم پیدا کند.
آمارها نشان می‌دهد که کتاب به‌عنوان یکی از معدود ابزارهای فرهنگی که هنوز در سبد مصرف خانوار باقی مانده، توانسته نقش مؤثری در افزایش تاب‌آوری روانی جامعه ایفا کند. در این میان، بازار کتاب ایران به‌درستی از ابزارهایی مانند نمایشگاه‌های مجازی، تخفیف‌های یارانه‌ای و پشتیبانی پستی استفاده کرده تا دسترسی به کتاب برای گروه‌های گسترده‌تری فراهم شود. این نقش حیاتی کتاب در تقویت آرامش فردی و پایداری اجتماعی، بیش از هر زمان دیگری در روزهای پرالتهاب فعلی به چشم می‌آید.
رشد کمّی، اما چالش در کیفیت؟
هرچند آمارهای رسمی از افزایش چشمگیر فروش کتاب، رشد تعداد خریداران و بالا رفتن یارانه‌های فرهنگی حکایت دارند، اما این رشد کمّی لزوماً به معنای ارتقای کیفی بازار کتاب ایران نیست. بسیاری از منتقدان معتقدند که بخش قابل‌توجهی از این فروش‌ها مربوط به کتاب‌های کمک‌درسی، بازاری یا آثار عامه‌پسند است که الزماً تأثیر عمیقی بر ارتقای سطح سواد فرهنگی جامعه ندارند. این در حالی است که ادبیات فاخر، آثار اندیشه‌محور و کتاب‌های حوزه علوم انسانی همچنان با کم‌توجهی مواجه‌اند و سهم اندکی از این رشد دارند.
از سوی دیگر، ساختار نشر و توزیع همچنان با مشکلاتی چون سانسور، ممیزی، گرانی کاغذ و کاهش تیراژ مواجه است که کیفیت تولیدات را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در نتیجه، بازار کتاب ایران گرچه در سطح آمار و ارقام وضعیت بهتری را تجربه می‌کند، اما در سطح محتوا و تأثیرگذاری فرهنگی هنوز نیازمند بازنگری جدی است. اگر سیاست‌گذاران فرهنگی تنها به رشد عددی دل خوش کنند، ممکن است فرصت طلایی استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی در دوران بحران را از دست بدهند.
در نهایت، بازار کتاب ایران در میانه‌ی بحران‌های سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی، تصویری متفاوت و امیدبخش از پایداری فرهنگی ارائه داده است. استقبال مردم از کتاب، هرچند نشانه‌ای مثبت است، اما بدون توجه به کیفیت آثار منتشرشده و سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه، نمی‌تواند به یک تحول پایدار منتهی شود. اگرچه یارانه‌ها و ابزارهای دیجیتال نقش مهمی در رونق فروش داشته‌اند، اما آنچه در بلندمدت فرهنگ یک ملت را زنده نگه می‌دارد، محتوای عمیق، آزادی اندیشه و تقویت زیرساخت‌های فرهنگی است. بازار کتاب، نه فقط ویترینی از فروش، بلکه آیینه‌ای از وضعیت فکری جامعه است؛ اگر تصویر آن را شفاف‌تر بخواهیم، باید برای کیفیت نیز همان‌قدر که برای کمیت تلاش کنیم.