روابط ایران و عربستان در موسم حج، با وجود احیای روابط دیپلماتیک میان جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی در سال ۲۰۲۳، نشانه‌هایی از بازگشت تنش‌ها میان دو کشور در موسم حج ۲۰۲۵ را نشان می‌دهد. از گزارش‌هایی درباره محدودیت‌های اعمال‌شده بر زائران ایرانی گرفته تا اتهامات رسانه‌ای دو طرف، به نظر می‌رسد که حج امسال، بار دیگر صحنه تقابل غیرمستقیم تهران و ریاض شده است.
بازگشت بی‌اعتمادی ،روابط ایران و عربستان در موسم حج
زائران ایرانی در موسم حج امسال با بازرسی‌های سخت‌گیرانه‌تری در فرودگاه‌های عربستان مواجه شده‌اند. این بازرسی‌ها شامل تفتیش بدنی شدید، ضبط برخی وسایل شخصی، و پرسش‌هایی با ماهیت امنیتی از سوی مأموران مهاجرت سعودی بوده است. همچنین حرکت برخی کاروان‌های ایرانی در داخل مکه محدود شده و از برگزاری برخی مناسک خاص مذهب شیعه جلوگیری شده است.
برخی خانواده‌های زائران گزارش داده‌اند که تماس‌هایی نگران‌کننده از عزیزانشان دریافت کرده‌اند که از «برخورد تحقیرآمیز» یا «تبعیض مذهبی» شکایت کرده‌اند. این شرایط، روابط ایران و عربستان در موسم حج را بار دیگر در معرض تنش قرار داده است؛ به‌گونه‌ای که سازمان حج و زیارت ایران، شکایتی غیررسمی به کنسولگری عربستان در جده ارائه کرده است. این موارد نشان می‌دهد که روابط ایران و عربستان در موسم حج همچنان با چالش‌های پنهان و بی‌اعتمادی مزمن روبروست.
تا این لحظه، هیچ اظهارنظر تندی از سوی مقامات بلندپایه جمهوری اسلامی ایران صادر نشده است؛ احتمالاً به‌منظور جلوگیری از تشدید تنش‌ها با ریاض. با این حال، برخی رسانه‌نگاران نزدیک به سپاه پاسداران، همراه با شماری از روحانیون در قم و مشهد، اتهامات مستقیمی را متوجه مقامات سعودی کرده‌اند و آن‌ها را به «سوءاستفاده سیاسی از موسم حج» و «محدود کردن شعائر مذهبی میلیون‌ها زائر شیعه» متهم کرده‌اند.در مقابل، مقامات سعودی تأکید می‌کنند که به بی‌طرفی مذهبی پایبندند، خدمات لازم را بدون تبعیض به تمام زائران ارائه می‌دهند، و تمامی اقدامات امنیتی در چارچوب پروتکل‌های حفظ نظم و ایمنی انجام می‌شود.
افزایش تنش‌های فرقه‌ای
با آنکه مناسک حج باید نماد وحدت امت اسلامی باشد، اما در سال‌های گذشته به صحنه‌ای برای بروز تنش‌های فرقه‌ای میان ایران و عربستان تبدیل شده است. روابط ایران و عربستان در موسم حج همواره تحت تأثیر این اختلافات مذهبی بوده و بارها شاهد تنش‌هایی بوده‌ایم که ریشه در سال‌ها بی‌اعتمادی داشته‌اند. حادثه «منا» در سال ۲۰۱۵ که منجر به کشته شدن صدها زائر ایرانی شد، هنوز در حافظه جمعی جامعه ایران زنده است و نقطه عطفی در روابط دو کشور محسوب می‌شود. ایران بارها عربستان را به «سوء مدیریت» و «بی‌کفایتی» در اداره مراسم حج متهم کرده است.
در موسم حج ۲۰۲۵ نیز به نظر می‌رسد که این شکاف فرقه‌ای همچنان بر زائران ایرانی سنگینی می‌کند. گزارش‌هایی از بازرسی‌های سخت‌گیرانه، ضبط وسایل شخصی، و ممانعت از اجرای برخی مناسک خاص شیعیان در مکه و مدینه منتشر شده است. این اقدامات موجی از اعتراضات در شبکه‌های اجتماعی و واکنش‌هایی از سوی چهره‌های مذهبی و رسانه‌ای در ایران به دنبال داشته است.با وجود این تحولات، روابط ایران و عربستان در موسم حج همچنان در وضعیت حساسی قرار دارد؛ در حالی‌که دولت ایران تلاش کرده با عدم موضع‌گیری رسمی، بحران را کنترل کند.
میان دیپلماسی و تقابل رسانه‌ای
دولت ایران تلاش می‌کند با حفظ کانال‌های ارتباطی با عربستان سعودی، از هرگونه تشدید تنش علنی پرهیز کند. با این حال، پوشش رسانه‌ای از سوی هر دو طرف نشان می‌دهد که احتمال وقوع یک «انفجار رسانه‌ای» وجود دارد؛ وضعیتی که می‌تواند بر زائران نیز تأثیر منفی بگذارد و زمینه را برای موج جدیدی از کشمکش‌های سیاسی فراهم کند.در چنین شرایطی، روابط ایران و عربستان در موسم حج نه‌تنها تحت تأثیر اختلافات مذهبی، بلکه در معرض دگرگونی‌های رسانه‌ای و سیاسی نیز قرار دارد. این امر سبب شده که برخی تحلیلگران از لزوم ورود ابزارهایی چون «دیپلماسی دینی» سخن بگویند؛ ابزاری که می‌تواند با سازوکارهای مشترک، حضور ناظران بین‌المللی، یا حتی توافق‌نامه‌های ویژه درباره مدیریت امور حج، نقش کاهش‌دهنده در تنش‌ها ایفا کند.
پایان‌بندی: مسیر آینده به کدام سو؟
سؤال همچنان بی‌پاسخ باقی مانده است: آیا دو کشور خواهند توانست دین را از سیاست در موسم حج جدا کنند؟ یا اینکه تنش‌های پنهان، هر سال با آغاز مناسک، دوباره شعله‌ور خواهد شد؟روابط ایران و عربستان در موسم حج اکنون در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ نقطه‌ای که می‌تواند نه‌تنها بر تجربه معنوی میلیون‌ها زائر تأثیر بگذارد، بلکه بر تصویر اسلام در نگاه مسلمانان و جامعه جهانی نیز سایه بیفکند.
