به گزارش سه منبع آگاه که با خبرگزاری فرانسه گفتوگو کردهاند، ایران تنها دو روز پیش از سقوط بشار اسد، در ۸ دسامبر ۲۰۲۴، دستور خروج نیروها و هیئتهای دیپلماتیک خود را از سوریه صادر کرد. این تصمیم در حالی گرفته شد که طوفان تحولات نظامی بهسرعت به سمت پایتخت حرکت میکرد و در نهایت به پایان حکومت پنجاهساله خانواده اسد منجر شد.
سقوط بشار اسد
یک سال پیش از آن، جناحهای اسلامگرا به رهبری احمد الشرع، که اکنون ریاست جمهوری سوریه را برعهده دارد، پس از عملیاتی غافلگیرکننده از پایگاه مخالفان در شمال غرب کشور، توانستند ظرف چند روز خود را به قلب دمشق برسانند. این نیروها موفق شدند رژیمی را که دههها با مشت آهنین بر سوریه حکومت کرده بود، سرنگون کنند.
نقش ایران در جنگ سوریه وسقوط بشار اسد
در سالهای طولانی جنگ، ایران اصلیترین پشتیبان دولت اسد بود. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با اعزام نیروهای میدانی و مشاوران نظامی، و همچنین بسیج گروههای متحدی مانند حزبالله لبنان، شبهنظامیان عراقی و افغان، توانست مانع سقوط زودهنگام دمشق شود. این گروهها در مهمترین جبهههای جنگ نقشی تعیینکننده داشتند.
جلسهای محرمانه در دمشق
یک افسر سابق سوری که در یکی از دفاتر امنیتی وابسته به سپاه پاسداران در دمشق خدمت میکرد، توضیح داد که در ۵ دسامبر ۲۰۲۴ فراخوانی اضطراری دریافت کرده و برای «موضوعی بسیار مهم” به مقر سپاه در منطقه مزه فراخوانده شده است. فرمانده ایرانی که تنها با نام “حاج ابو ابراهیم” شناخته میشد، در این جلسه به حدود ۲۰ افسر سوری اعلام کرد:
«از امروز، هیچ نیرویی از سپاه در سوریه باقی نخواهد ماند. ما در حال خروج هستیم.»
این اعلامیه با دستور سوزاندن اسناد محرمانه و خارج کردن هارددیسکها از رایانهها همراه بود. طبق روایت این افسر، همه چیز از قبل برنامهریزی شده بود؛ اما برای نیروهای سوری یک غافلگیری کامل به شمار میرفت. آنها پس از دریافت یک ماه حقوق پیش از موعد، با وضعیت نابسامان میدانهای جنگ تنها گذاشته شدند. دو روز بعد، رژیم سقوط کرد.
خروج دیپلماتها؛ سفارت ایران ظرف چند ساعت تخلیه شد
دو کارمند پیشین کنسولی سفارت ایران در دمشق نیز روایت مشابهی ارائه دادهاند. به گفته آنها، غروب ۵ دسامبر، بخش کنسولی بهطور کامل بسته شد و هیئت دیپلماتیک با سرعت به سمت بیروت عزیمت کرد. کارکنان سوری مانند نیروهای امنیتی نیز حقوق سهماهه دریافت کردند و به آنها دستور داده شد تا از خانه خارج نشوند.
یکی از این کارمندان افزود که تعدادی از کارکنان سوری که تابعیت ایران را نیز داشتند، همزمان با افسران ارشد سپاه از کشور خارج شدند. روز بعد، تمام دفاتر و پستهای امنیتی ایران خالی بود.
ازدحام در مرز لبنان
رانندگان و کارکنان مرزی نیز گزارش دادهاند که گذرگاه جدیده یابوس-مصنع با عبور کمسابقه کاروانها روبهرو شد، بهطوری که خروج از کشور نیازمند هشت ساعت انتظار بود.
عقبنشینی از حلب.. آغاز پایان حضور نظامی ایران
سرهنگ محمد دیبو، از وزارت دفاع سوریه، که در زمان سقوط حلب در پایگاه عملیات ایران حضور داشت، گفت:
“پس از سقوط حلب، ایران در هیچ میدان دیگری نجنگید”.
به گفته او، حملهای آغازین توسط سه عامل انتحاری وابسته به هیئت تحریر الشام، موجب کشته شدن تعدادی از نیروهای ایرانی شد و این حادثه در روند خروج آنها نقش کلیدی داشت.
پایگاههای ایران در حلب.. رهاشده با مدارک و گذرنامهها
دیبو توضیح داد که پس از کنترل پایگاههای ایرانی، گذرنامهها، کارتهای هویتی و اسناد محرمانه ایرانیها در محل باقی مانده بود؛ زیرا فرصت انتقال آنها وجود نداشت. خبرنگار خبرگزاری نیز گزارش داده است که دیوارهای فرو ریخته پایگاههای متروکه هنوز پر از شعارهای حزبالله و نقاشیهایی علیه اسرائیل بوده است.
تخلیه ۴۰۰۰ نیروی ایرانی و سقوط بشار اسد
به گفته این مقام نظامی، حدود ۴۰۰۰ نیروی ایرانی از پایگاه هوایی حمیمیم روسیه به ایران منتقل شدند. دیگر نیروها نیز به لبنان و عراق گریختند. این روایت با گفتههای یک افسر سوری دیگر و همچنین منابعی از حزبالله همخوانی دارد. به گفته آنها، در سپیدهدم ۸ دسامبر دستور عقبنشینی نیروهای حزبالله از اطراف دمشق و حمص صادر شد.
نفوذ گسترده ایران و هدف قرار گرفتن پایگاهها توسط اسرائیل
در طول جنگ، ایران توانست کنترل بسیاری از مراکز حساس نظامی، انبارهای تسلیحات و پایگاههای مشترک با ارتش سوریه را به دست گیرد.