مصرف دارو در سالمندان به یکی از چالش‌های جدی نظام سلامت ایران تبدیل شده است. با افزایش جمعیت سالمندان، استفاده گسترده از داروهای مختلف برای کنترل بیماری‌های مزمن مانند فشار خون، دیابت و مشکلات قلبی، سالمندان را در معرض عوارض جانبی شدید و خطرناک قرار داده است. کاهش عملکرد کبد و کلیه، تغییر نسبت چربی به عضله، و حساسیت بیشتر قلب و مغز باعث می‌شود حتی دوزهای معمول دارو اثرات ناخواسته شدیدی ایجاد کنند.
مصرف دارو در سالمندان؛ چالش‌ها و پیامدها
مصرف دارو در سالمندان به یکی از مسائل پیچیده و حیاتی نظام سلامت تبدیل شده است. با افزایش سن، تغییرات فیزیولوژیکی بدن باعث می‌شود جذب، متابولیسم و دفع داروها متفاوت شود و حتی دوزهای معمول، اثرات جانبی شدید ایجاد کنند. سالمندان اغلب بیماری‌های مزمن متعددی دارند و برای کنترل فشار خون، دیابت، مشکلات قلبی و دردهای عضلانی به مصرف چندین داروی همزمان نیاز دارند. این وضعیت، خطر تداخل دارویی، افت فشار، گیجی، خواب‌آلودگی و حتی زمین خوردن را افزایش می‌دهد.
مصرف دارو در سالمندان باید تحت نظارت دقیق پزشک و داروساز باشد، زیرا هر تغییر کوچک در دوز یا اضافه کردن داروی جدید می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد. علاوه بر این، بسیاری از سالمندان به دلیل عدم مرور منظم داروها، همچنان داروهایی را مصرف می‌کنند که دیگر ضرورت ندارند یا ممکن است مضر باشند. روش یا کاهش تدریجی و منطقی داروهای غیرضروری، یکی از راهکارهای علمی برای کاهش خطرات است. آموزش خانواده‌ها و مراقبان نیز نقش حیاتی در جلوگیری از اشتباهات دارویی و حوادث ناخواسته دارد.
ضعف نظارت دارویی و نقش پزشکان و داروسازان
ضعف نظارت دارویی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در مدیریت مصرف دارو در سالمندان محسوب می‌شود. بسیاری از بیماران از پزشکان مختلف دارو دریافت می‌کنند بدون هماهنگی کامل، که این امر خطر تداخلات دارویی و عوارض جانبی شدید را افزایش می‌دهد. نبود پرونده سلامت یکپارچه باعث می‌شود پزشکان اطلاعات دقیقی از داروهای قبلی و جاری بیمار نداشته باشند و ممکن است داروهایی تجویز شود که با یکدیگر تداخل دارند یا دیگر ضرورت ندارند. این خلأها می‌توانند منجر به مشکلات جدی مانند زمین خوردن، خونریزی یا مشکلات شدید قلبی شوند.
پزشکان و داروسازان نقش محوری در کاهش این خطرات دارند و با مرور دقیق فهرست داروهای هر بیمار پیش از تجویز داروی جدید می‌توانند از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کنند. همچنین ارائه دستورالعمل‌های واضح درباره دوز دارو، تداخلات احتمالی با سایر داروها یا غذاها و نحوه استفاده صحیح از داروهای طولانی‌مدت، بخش جدایی‌ناپذیر مسئولیت آن‌هاست. آموزش مداوم بیمار و خانواده نیز نقش کلیدی در تضمین ایمنی سالمندان و دستیابی به بهترین نتایج درمانی دارد.
پیشنهاد کارشناسان برای بهبود وضعیت
کارشناسان معتقدند بهبود مدیریت مصرف دارو در سالمندان نیازمند توسعه سیستم‌های دقیق برای نظارت بر نسخه‌ها و مرور منظم دوزها است. یکی از مهم‌ترین پیشنهادها، ایجاد پرونده‌های پزشکی یکپارچه برای هر سالمند است تا پزشک و داروساز بتوانند به تمامی داروهای جاری و پیشین دسترسی داشته باشند و خطر تداخلات دارویی و خطاهای پزشکی کاهش یابد. همچنین کارشناسان بر مرور دوره‌ای هر دارو و تعیین اینکه آیا داروهای غیرضروری قابل کاهش یا قطع تدریجی هستند، تأکید دارند.
علاوه بر این، کارشناسان تأکید می‌کنند آموزش مداوم پزشکان و داروسازان درباره بهترین روش‌ها در مصرف دارو در سالمندان ضروری است، و همچنین آگاه‌سازی خانواده‌ها و مراقبان درباره نحوه مصرف صحیح دارو و نظارت بر عوارض احتمالی اهمیت بالایی دارد. آن‌ها بر اهمیت توسعه پروتکل‌های روشن برای اجرای روش Deprescribing یا کاهش تدریجی داروهای غیرضروری تأکید دارند تا خطرات کاهش یابد و کیفیت زندگی سالمندان به‌طور ملموس بهبود پیدا کند.
در نهایت، بهبود مصرف دارو در سالمندان تنها یک وظیفه پزشکی نیست، بلکه مسئولیتی مشترک میان تمام نهادها و افراد ذی‌ربط است تا اطمینان حاصل شود درمان‌ها ایمن‌تر و مؤثرتر بوده، خطرات کاهش یافته و کیفیت زندگی سالمندان ارتقا یابد