بحران مهاجران افغان بار دیگر با تصادف مرگبار در هرات افغانستان برجسته شد؛ حادثه‌ای که جان دست‌کم ۷۵ مهاجر بازگشتی از ایران را گرفت. این فاجعه نشان‌دهندۀ سرنوشت تلخ هزاران خانواده‌ای است که میان سیاست‌های سخت‌گیرانۀ مهاجرتی ایران و نبود امنیت و زیرساخت در افغانستان گرفتار شده‌اند.
جزئیات حادثه خونین
حادثۀ مرگبار در گذرۀ هرات زمانی رخ داد که یک اتوبوس حامل مهاجران افغان، پس از بازگشت اجباری از ایران، در مسیر اسلام‌قلعه – هرات با یک موتورسیکلت و سپس کامیون سوخت‌بر برخورد کرد. شدت برخورد به حدی بود که آتش‌سوزی مهیب تمام اتوبوس را دربر گرفت و بسیاری از اجساد قابل شناسایی نبودند. مقام‌های محلی طالبان شمار قربانیان را دست‌کم ۷۵ نفر اعلام کردند که ۱۷ کودک نیز در میان آنان بودند. تنها سه نفر از این حادثه جان سالم به در بردند. این رویداد به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه بحران مهاجران افغان پیامدهای انسانی فاجعه‌باری دارد؛ مهاجرانی که پس از اخراج، به جای رسیدن به امنیت، در جاده‌های ناایمن افغانستان قربانی می‌شوند. افزون بر آن، رسانه‌های محلی گزارش دادند که در میان کشته‌شدگان زنانی حضور داشتند که پس از سال‌ها زندگی در ایران، ناچار به بازگشت شده بودند. چنین وقایعی بیانگر آن است که بحران مهاجران افغان نه‌تنها به مشکلات اقتصادی و اجتماعی محدود نمی‌شود، بلکه مستقیماً با جان هزاران انسان گره خورده است.
سیاست‌های سخت‌گیرانه و بحران مهاجران افغان
در سال‌های اخیر، سیاست‌های مهاجرتی ایران نسبت به اتباع افغان به‌طور چشمگیری سخت‌گیرانه‌تر شده است. مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که حضور میلیون‌ها مهاجر افغان فشار زیادی بر اقتصاد، بازار کار و خدمات اجتماعی وارد کرده است. به همین دلیل، برنامه‌های گسترده‌ای برای اخراج و بازگرداندن آنان به افغانستان اجرا می‌شود. تنها در سال جاری میلادی، بیش از یک‌میلیون و ششصد هزار افغان از ایران و پاکستان به کشورشان بازگردانده شده‌اند. این روند سبب شده است که بحران مهاجران افغان در ایران ابعاد تازه‌ای پیدا کند؛ بحرانی که نه‌تنها در سطح مرزها بلکه در داخل شهرهای ایران نیز خود را نشان می‌دهد. بسیاری از مهاجران از دسترسی به آموزش، بهداشت و کار قانونی محروم هستند و با خطر دستگیری و اخراج ناگهانی مواجه می‌شوند.
از سوی دیگر، بازگشت اجباری این جمعیت عظیم به افغانستان که خود با بیکاری گسترده، فقر و نبود امنیت دست‌وپنجه نرم می‌کند، بحران انسانی عمیقی ایجاد کرده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه این سیاست‌ها بدون ایجاد سازوکار حمایتی بین‌المللی، می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای منطقه داشته باشد. واقعیت این است که بحران مهاجران افغان در ایران فقط محدود به یک کشور نیست؛ بلکه به معضلی منطقه‌ای و حتی جهانی تبدیل شده است که نیازمند توجه فوری سازمان‌های بین‌المللی و همکاری میان دولت‌هاست.
واکنش بین‌المللی
حادثۀ مرگبار هرات و جان‌باختن ده‌ها مهاجر افغان بازگشتی از ایران، واکنش‌های گسترده‌ای در سطح بین‌المللی برانگیخته است. سازمان ملل متحد و نهادهای حقوق بشری بار دیگر نسبت به وضعیت مهاجران افغان هشدار دادند و تأکید کردند که بازگرداندن اجباری آنان بدون تضمین امنیت و رفاه، نقض آشکار حقوق انسانی است. نمایندگان سازمان بین‌المللی مهاجرت اعلام کرده‌اند که طی ماه‌های اخیر موج اخراج‌ها شدت گرفته و هزاران خانواده در شرایطی غیرانسانی به افغانستان فرستاده می‌شوند. این امر نشان می‌دهد که بحران مهاجران افغان تنها یک مسئلۀ داخلی نیست، بلکه پیامدهای آن به سطح جهانی کشیده شده است.
برخی کشورهای اروپایی و سازمان‌های امدادی پیشنهاد کرده‌اند که باید سازوکاری مشترک برای رسیدگی به مشکلات پناهجویان افغان ایجاد شود. کارشناسان بین‌المللی معتقدند که همکاری ایران با نهادهای جهانی می‌تواند بخشی از مشکلات را کاهش دهد، اما در غیاب یک راه‌حل پایدار، مهاجران همچنان قربانی بی‌ثباتی و تصمیمات سیاسی خواهند بود. واقعیت این است که بحران مهاجران افغان نیازمند اقدام فوری و هماهنگ جامعه جهانی است تا از تکرار فجایعی همچون سانحۀ هرات جلوگیری شود.