انجمن علمی روان‌پزشکان ایران در نامه‌ای بی‌سابقه به رئیس قوه قضاییه خواستار توقف اعدام در ملاعام شد. این انجمن تأکید کرده است که چنین مجازات‌هایی نه تنها بازدارندگی ندارد، بلکه آسیب‌های جدی روانی و اجتماعی برای جامعه، به‌ویژه کودکان، به‌دنبال دارد.
چرا اعدام در ملاعام بازدارنده نیست؟
با وجود تکرار و استمرار اعدام در ملاعام در ایران طی دهه‌های گذشته، هیچ نشانه‌ای از کاهش چشمگیر جرایم خشن دیده نشده است. پژوهش‌های حقوقی و اجتماعی نشان می‌دهد که نمایش خشونت در برابر چشم عموم، نه تنها موجب هراس پایدار در جامعه نمی‌شود، بلکه می‌تواند عادی‌سازی خشونت و پرخاشگری را به‌دنبال داشته باشد. بسیاری از مجرمان بالقوه، تحت تأثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی مرتکب جرم می‌شوند و صحنه‌های اعدام هیچ نقشی در تغییر این بسترها ندارند.
از سوی دیگر، تکرار اعدام در ملاعام به‌ویژه در ملأ عام و در حضور خانواده‌ها و کودکان، پیامدهای معکوس برجای می‌گذارد. این اقدام می‌تواند به ایجاد حس بی‌اعتمادی نسبت به دستگاه قضایی منجر شود و شهروندان را با نوعی تحقیر جمعی روبه‌رو سازد. در چنین شرایطی، نه تنها انگیزه بازدارندگی از میان می‌رود، بلکه جامعه با انبوهی از آسیب‌های روانی و اجتماعی مواجه می‌شود که خود بسترساز افزایش خشونت و جرایم تازه خواهد بود.
پیامدهای روانی و اجتماعی برای کودکان
تماشای صحنه‌های خشن و به‌ویژه اعدام در ملاعام برای کودکان تجربه‌ای عمیقاً آسیب‌زا است. روان‌شناسان تأکید می‌کنند که کودکان در مراحل رشد شناختی و عاطفی، توانایی پردازش و درک چنین خشونت عریانی را ندارند. مواجهه مستقیم با مرگ و خشونت می‌تواند منجر به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، کابوس‌های شبانه، اضطراب‌های شدید و کاهش حس امنیت فردی شود. این پیامدها نه‌تنها در کوتاه‌مدت، بلکه در بلندمدت نیز بر شکل‌گیری شخصیت و اعتماد اجتماعی کودکان اثر می‌گذارد و می‌تواند آنان را به‌سوی پرخاشگری یا انزوای اجتماعی سوق دهد.
از منظر اجتماعی نیز، حضور کودکان در چنین مراسمی به عادی‌سازی خشونت در ذهن نسل آینده می‌انجامد. وقتی کودکان در محیط عمومی شاهد از بین رفتن جان انسان‌ها می‌شوند، ارزش حیات انسانی در ذهن آن‌ها تضعیف شده و بی‌اعتمادی نسبت به جامعه و نهادهای رسمی افزایش می‌یابد. این روند می‌تواند چرخه‌ای از خشونت بازتولید کند که در سال‌های آینده با افزایش جرایم نوجوانان، کاهش انسجام اجتماعی و تضعیف حس همبستگی جمعی نمود پیدا خواهد کرد. در واقع، آسیب‌های روانی کودکان تنها محدود به یک تجربه نیست، بلکه تأثیرات آن همچون موجی گسترده کل جامعه را درگیر می‌کند.
تجربه کشورهای دیگر
در بسیاری از کشورها، حتی آن‌هایی که هنوز مجازات مرگ را در قوانین خود حفظ کرده‌اند، اجرای حکم اعدام به‌صورت پنهانی و در محیط‌های بسته انجام می‌شود. هدف از این شیوه، جلوگیری از نمایش عمومی خشونت و کاستن از پیامدهای منفی روانی و اجتماعی بر جامعه است. تجربه کشورهای اروپایی، آمریکای لاتین و حتی برخی کشورهای آسیایی نشان می‌دهد که محدود کردن اجرای اعدام به فضای غیرعلنی، نه تنها نظم اجتماعی را تهدید نکرده، بلکه به افزایش حس امنیت و اعتماد عمومی کمک کرده است.
در مقابل، ایران با اصرار بر ادامه اعدام در ملاعام در زمره معدود کشورهایی قرار دارد که هنوز چنین روش خشنی را به کار می‌برد. مقایسه آمار جرایم در کشورهایی که اعدام علنی را کنار گذاشته‌اند، نشان می‌دهد که حذف این اقدام هیچ‌گونه افزایش معناداری در نرخ جرایم به دنبال نداشته است. برعکس، بسیاری از این جوامع شاهد کاهش خشونت عمومی و ارتقای تصویر بین‌المللی خود بوده‌اند، موضوعی که می‌تواند الگویی مهم برای اصلاح سیاست‌های کیفری در ایران باشد.
نتیجه‌گیری
نامه انجمن علمی روان‌پزشکان ایران نقطه عطفی در مبارزه با اعدام علنی به‌شمار می‌رود. این نامه نشان می‌دهد که حتی نهادهای تخصصی علمی در داخل کشور نیز نسبت به پیامدهای روانی و اجتماعی چنین مجازات‌هایی هشدار می‌دهند. ادامه این روند می‌تواند بحران‌های روانی، افزایش خشونت اجتماعی و بی‌اعتمادی عمومی را تشدید کند.اکنون این پرسش اساسی مطرح است: آیا قوه قضاییه به صدای کارشناسان و متخصصان داخلی گوش خواهد داد و به اجرای اعدام در ملاعام پایان خواهد بخشید، یا همچنان بر تکرار این چرخه خشونت‌آمیز اصرار خواهد ورزید؟