موزه‌های ایران، از موزه ملی گرفته تا موزه‌های محلی در گوشه‌وکنار کشور، گنجینه‌هایی از تاریخ، تمدن، هنر و هویت ملت ایران را در خود جای داده‌اند. این نهادهای فرهنگی، نه‌تنها محل نگهداری اشیاء باستانی و اسناد تاریخی‌اند، بلکه به‌مثابه پلی هستند میان گذشته و آینده، و زمینه‌ساز آشنایی نسل‌های جدید با ریشه‌های فرهنگی خود. در جهانی که روزبه‌روز با بحران‌های هویتی، جنگ‌های نرم و تغییرات اجتماعی سریع روبه‌روست، نقش موزه‌ها در حفظ و تقویت حافظه‌ی تاریخی ملت‌ها پررنگ‌تر از همیشه شده است.
موزه‌های ایران؛ حافظان هویت تاریخی
با وجود نقش حیاتی که موزه‌های ایران در حفظ حافظه تاریخی ملت ایفا می‌کنند، این نهادهای فرهنگی از تهدیدهای مستقیم و غیرمستقیم در امان نمانده‌اند؛ به‌ویژه در شرایط ژئوپولیتیکی پرتنش منطقه. در جریان جنگ اخیر که برخی مناطق حیاتی را درگیر کرد، مدیریت موزه‌های بزرگ از جمله موزه ملی ایران، کاخ گلستان و مجموعه سعدآباد ناچار به اتخاذ تدابیر اضطراری برای حفاظت از آثار ارزشمند شدند؛ از انتقال اشیای تاریخی به مخازن امن گرفته تا تقویت سیستم‌های امنیتی. این تهدیدها تنها به حملات احتمالی یا بمباران محدود نمی‌شوند، بلکه شامل اختلال در خدمات شهری، قطعی برق و خطر غارت یا تخریب در شرایط بحرانی نیز هستند. رویدادهای اخیر ثابت کرده‌اند که موزه‌ها نه‌تنها می‌توانند قربانی جنگ‌ها باشند، بلکه اهداف استراتژیکی‌اند که حافظه تاریخی و هویت فرهنگی یک ملت را نشانه می‌گیرند. از این رو، تدوین برنامه‌های واکنش اضطراری و ایجاد ساختارهای پایدار حفاظتی دیگر یک گزینه نیست، بلکه ضرورتی ملی برای صیانت از میراثی چند هزار ساله است.
سندی برای آینده یا آرشیوی دیگر؟
موزه‌های ایران در سال‌های اخیر بارها با تهدیدهای مختلف، از بلایای طبیعی گرفته تا بحران‌های سیاسی و نظامی، روبه‌رو بوده‌اند. صدور سندی جامع برای حفاظت اضطراری از موزه‌ها در ظاهر اقدامی مثبت و ضروری به نظر می‌رسد؛ اما تجربه گذشته نشان داده است که بسیاری از اسناد مشابه پس از اعلام رسمی، در مرحله اجرا یا پیگیری، به بایگانی سپرده شده و اثربخشی عملی چندانی نداشته‌اند.
اگر این سند واقعاً با مشارکت میدانی کارشناسان، نیازهای واقعی موزه‌های ایران و شرایط بحرانی تدوین شده باشد، می‌تواند نقطه‌ی عطفی در سیاست‌گذاری فرهنگی کشور باشد. اما اگر صرفاً واکنشی اداری به فشار افکار عمومی یا تجربه یک بحران باشد، چیزی جز تکرار روال‌های ناکارآمد پیشین نخواهد بود. تکرار تهدیدها، نشان می‌دهد که بدون اراده‌ی سیاسی قوی، حتی موزه‌های ایران نیز نمی‌توانند از آسیب در امان بمانند.